Beekherstel door bodemverhoging

Begin er maar aan: beekherstel van 40 km aan beken in het Drentsche Aa-gebied. Een prachtig maar complex gebied, met heel veel kansen, eisen en spelers. Doordat er steeds vaker droge periodes voorkomen, zakt het water onder het maaiveld, wat leidt tot verzwakking en verdroging van bijzondere planten en vegetaties. De combinatie van verdroging en een teveel aan stikstof is voor de bijzondere vochtminnende en schrale planten die hier voorkomen geen goede combinatie. Daarom zijn er plannen gemaakt voor beekherstel.

Eisen aan natuurontwikkeling

Het Drentsche Aa-gebied moet voldoen aan het Programma Aanpak Stikstof (PAS), dat gericht is op het verminderen van de effecten van stikstofdepositie. Deze depositie vormt namelijk een bedreiging voor heischrale graslanden, blauwgraslanden en trilvenen, die wettelijk beschermd zijn onder de Natura 2000-regels. Daarnaast moet de beek voldoen aan de Kaderrichtlijn Water (KRW), een Europees verdrag dat zich richt op waterkwaliteit. Nederland moet de komende 5 jaar aanzienlijke verbeteringen laten zien om aan deze eisen te kunnen voldoen.

Kansen voor beekherstel

Er zijn verschillende manieren om meer water in de beek te krijgen. Bijvoorbeeld door de beek eenvoudigweg dieper te maken. Dit heeft echter als gevolg dat water snel uit het gebied wegloopt. Een verhoging van de beek creëert daarentegen een vrij stromende, relatief ondiepe, meanderende en gevarieerde waterloop. Dit is niet alleen bevorderlijk voor de waterkwaliteit, maar kan ook leiden tot overstroming in het omringende gebied – overstroming met water uit de beek, dat een relatief hoog nutriëntengehalte heeft. Dit vormt weer een risico voor beschermde soorten zoals schrale plantensoorten, zoals trilvenen.

Keuzes maken

Het is niet alleen de keuze voor een maatregel die lastig is, er spelen in het gebied vaak ook meerdere belangen. Het gebied herbergt heel wat archeologie en cultuurhistorische waarden. Dat trekt weer veel bezoek. En het omliggende gebied heeft ook nog eens landbouw- en woonfuncties.

Actualiteit

Er is dus veel gepraat de afgelopen jaren, onder andere door Peter Paul Schollema van waterschap Hunze en Aas, een van de personen die zich intensief heeft ingezet voor deze kwestie. Hij heeft geconcludeerd dat een verhoging van de beekbodem het beste tegemoetkomt aan alle vereisten. Dit resulteert in hogere waterstanden, met name tijdens droge perioden wanneer het risico op verdroging het grootst is, zonder dat de gewenste stromingscondities voor ecologische waterkwaliteit in de beek wezenlijk veranderen. Dit valt onder het project ‘Monitoring beekbodemverhoging Drentsche Aa’.

Innovatieve zandsuppletie

Het gaat om kleine beekjes in een gebied dat niet eenvoudig toegankelijk is voor vrachtwagens vol zand, zelfs als dat wenselijk zou zijn. Daarom wordt een nieuwe aanpak getest in drie beekjes: door middel van een lange buis wordt zand en water rechtstreeks in de beek gepompt, terwijl deze door het landschap slingert. Daarnaast is er houtig materiaal in de beek geplaatst.

Monitoring van de suppletie

Maar wat zijn de effecten van zo’n ingreep? Wordt het beoogde resultaat bereikt? Zijn er geen ongewenste effecten door de nieuwe situatie? Er zijn veel vragen te beantwoorden. Bijvoorbeeld:

Wat is de diepte van de beek? Waar zijn er natuurlijke dieptes en ondieptes aanwezig?
Wat is de samenstellen van de bodem? Waar zijn er grindvoorkomens, waar ligt er slib, waar ligt er fijn zand?
Wat voor variatie zit er in de waterbodem?

Sensoren

Monitoring is hierbij van groot belang. Daarom heeft Medusa Explorations de toestand van de beek efficiënt in kaart gebracht met sensoren. Alle informatie is zowel voor als na de suppletie gemeten. In 2024 hebben we deze metingen nogmaals uitgevoerd om de ingreep goed te kunnen monitoren. De resultaten zijn zeer veelbelovend: veel van de fysieke eigenschappen van de beek zijn vrijwel gelijk gebleven. Bij inspectie van de beek zien we ook al veel variatie: sommige delen zijn alweer begroeid met waterplanten en houden slib vast, en er zijn diepe en ondiepe gedeelten op ongeveer dezelfde locaties. Ecologisch onderzoek moet nog uitwijzen wat het effect van deze ingreep op de ecologie van de beek zal zijn.

Techniek en beekherstel

Dit project is een mooi voorbeeld van hoe efficiënte meettechnieken kunnen worden ingezet om de effecten van beekherstel te meten. Dankzij deze aanpak hebben we een volledig beeld gekregen van de opbouw van de beek, en met deze kennis kunnen nu ook in andere beken effectieve maatregelen worden genomen.

Meer weten over de reconstructie van het landschap in de Drentsche Aa? Lees hier meer!