Bodeminformatie voor klimaatadaptatie

Door klimaatverandering neemt de neerslag toe en verandert de waterhuishouding in Nederland. Een uitdaging hierbij is de ontwikkeling van natuurgebieden, waarbij het soms nodig is gebieden te vernatten. Maar wanneer delen van het landschap onder water komen te staan, kan dit ongewenste uitstralingseffecten hebben op andere delen van het landschap vanwege de veranderende waterdruk. De bodem speelt een cruciale rol in de waterhuishouding. Keileem fungeert bijvoorbeeld als een waterscheidende laag en heeft een grote invloed doordat het water moeilijk doorlaat en daardoor water vasthoudt.

De gebiedsdekkende kaart van de diepte van het keileem laat de ruimtelijke variatie goed zien.

Boringen relatief arbeidsintensief

Om de lokale waterhuishouding goed inzichtelijk te maken is een gedetailleerde, gebiedsdekkende kaart nodig van het onderliggende keileem. Boringen zijn relatief arbeidsintensief en bieden vaak niet de benodigde vlakdekking. Een voorbeeld van het belang van gedetailleerde bodeminformatie is het gebied Beetsterzwaag, waar de provincie Fryslân plannen ontwikkelt voor herinrichting van een natuurgebied ten zuidwesten van de stad. Door de aanwezigheid van keileem zijn er grote hoogteverschillen met diverse zand- en veengronden. In lagergelegen gebieden waar keileem dunner is of ontbreekt, kan mineraalrijk water omhoogkomen. Deze variatie ondersteunt een diversiteit aan flora en fauna, wat het gebied unieke natuurwaarden geeft.

Vlakdekkend ingemeten met grondradar

Over het algemeen is de ligging van de keileemlaag globaal bekend op basis van boringen en andere geologische informatie. Op lokaal en gedetailleerd niveau ontbreekt echter vaak nauwkeurige kennis over de exacte ligging ervan. Medusa heeft daarom het gebied vlakdekkend ingemeten met een grondradar, waarbij kruislingse raaien van 20 meter zijn gebruikt. Uit de verkregen bodeminformatie bleek dat het gebied, waarvan eerder werd gedacht dat het één groot keileemplateau was op basis van boringen, eigenlijk uit twee kleinere plateaus bestaat met een dal daartussen.

Ondiepe ondergrond inzichtelijk

Een tweede voorbeeld zijn de Ootmaanlanden bij het Holtingerveld. Prolander, het uitvoeringsorgaan van de provincies Drenthe en Groningen voor landelijke gebiedsinrichting, ontwikkelt en realiseert natuurprojecten. Momenteel werkt Prolander in Zuidwest Drenthe, in opdracht van de Provincie Drenthe, aan verschillende natuurontwikkelingsprojecten om te anticiperen op veranderingen in de waterhuishouding en om klimaatbuffers aan te leggen. Om de hydrologische effecten van het waterbergingsgebied goed te begrijpen, is het essentieel om eerst een gedetailleerd beeld te krijgen van de ondiepe ondergrond van het gebied, zodat overtollig water effectief kan worden opgevangen.

Deze conceptuele bodemkundige dwarsdoorsnede van de bodemopbouw in Ootmaanlanden, is gebaseerd op metingen met grondradar.

Bodeminformatie voor hydrologische modellen

Medusa heeft de Ootmaanlanden gedetailleerd in kaart gebracht met een grondradar in een kruislings grid van 10 meter. Deze informatie is verwerkt tot gebiedsdekkende kaarten met informatie over de bodemopbouw. Uit deze bodeminformatie kunnen hydrologische modellen worden afgeleid, waarbij de verplaatsing van water en materiaal op detailniveau wordt geanalyseerd. Zo is vastgesteld dat er een verspoelde keileemlaag aanwezig is in het noordelijke deel van het meetgebied. Lokale hoogteverschillen hebben waarschijnlijk geleid tot erosie van leemdeeltjes uit de voet van de keileemlaag, die elders zijn afgezet. Dit resulteert in drie verschillende bodempakketten: een verspoelde keileemlaag, een zandpakket zonder anomalieën, en een zandpakket met weerstandbiedende leemlaagjes in het zuiden.

Kaart van de opbouw van de ondergrond in de Ootmaanlanden. Gebruikt voor de hydrologische opbouw van het natuurgebied. In beeld gebracht met geofysica.

Toekomstige veranderingen

Een nauwkeurig beeld van de ondergrond is essentieel voor het voorspellen van toekomstige veranderingen in de waterhuishouding, vooral gezien de veranderende neerslagpatronen door klimaatverandering. Medusa speelt hierbij een cruciale rol door vlakdekkende bodeminformatie te leveren, wat bijdraagt aan effectieve klimaatadaptatieplannen voor waterhuishouding.